Son dakika… Tarihi dönüm noktası geldi çattı! Türkiye ve Yunanistan…
Yunanistan ve Türkiye arasındaki gerilim bugün Ege Denizi’ne taşınırken, Atina’daki kritik buluşmadan Ankara’ya ‘acil’ bir mesaj gönderildi. Türk-Yunan ilişkilerindeki yeni kırılma noktası ise daha küçük bir ada olabilir!
1
ABONE OL
Son dönemde Türkiye karşıtı açıklamalarıyla öne çıkan Avrupa Birliği (AB) Konseyi Başkanı Charles Michel, Güney Kıbrıs’a gitmeden önce bugün Atina’yı ziyaret etti.
2
Konuğuyla bir araya gelen Yunanistan Başbakanı Kiryakos Miçotakis, basın toplantısında uluslararası haber ajanslarının ‘son dakika’ koduyla geçtiği bir açıklama yaptı.
Yunan Başbakan, kameralar önünde “Türkiye’den somut adım gördüğümüz durumda aramızdaki tek anlaşmazlık konusu (deniz yetki alanlarının belirlenmesi) için istikşafi görüşmelere derhal başlamaya hazırız” dedi.
4
AB Konseyi Başkanı Charles Michel ise, 24-25 Eylül’deki AB zirvesi öncesinde Atina ve Güney Kıbrıs’a destek mesajı vermeyi sürdürdü, Türkiye’yi üstü kapalı eleştirdi.
Geçtiğimiz hafta sonu Güney Kıbrıs’ı ziyaret ederek gerilimin düşürülmesi mesajını veren ABD Dışişleri Bakanı Mike Pompeo, Fransız radyosuna konuştu.
6
“Bu problem askeri güç kullanmadan çözülmek zorunda” diyen Pompeo, Ankara ve Atina yönetimlerine diplomatik çözüme odaklanmaları çağrısında bulundu.
Avrupa Birliği Dış Politika ve Güvenlik Yüksek Temsilcisi Josep Borrell ise, Doğu Akdeniz gerilimi nedeniyle AB-Türkiye ilişkilerinin ‘hassas bir dönüm noktasında’ olduğunu söyledi.
8
AB liderlerinden ileriye dönük adımlar atmalarını isteyen Borrell “Türkiye ile ilişkiler tarihi bir dönüm noktasında… Önümüzdeki günlerde olacaklara göre ya bir tarafa gidecek, ya öbür tarafa. Liderlerimizin zorlu kararlar alması gereken zaman geldi” diye konuştu.
Türkiye bu sabah Sakız Adası için yeni bir NAVTEX ilan etti, Yunanistan’ın adanın silahlandırılmaması koşulunu ihlal ettiğini duyurdu. Atina yönetimi ise, buna karşı NAVTEX’le yanıt verdi.
10
BBC Atina muhabiri Stelyo Berberakis ise, Türkiye ve Yunanistan arasındaki yeni gerilim noktasının Meis’in batısındaki Karaada (Yunanca Ro) kayalığı olabileceğini bildiriyor.
Habere göre, Yunanistan’a göre Karaada (Ro) ve yanıbaşındaki Fener Adası (Strongili) kayalıkları, 1947 Paris Antlaşması uyarınca Yunanistan’a devredilen ada ve kayalıklar listesinde yer alıyor.
12
Türkiye’de ise hem resmi hem de gayr-ı resmi çevreler ‘Karaada’ ve ‘Fener’ kayalıklarının 1947 antlaşmasına dahil olmadığı ve bunların bir önceki varisi Osmanlı’ya ait olduğu gerekçesiyle, aidiyeti belli olmayan adacık ve kayalıklar listesinde olması gerektiğini söylüyor. Bazıları ise kayalıkların tamamen Türkiye’ye ait olduğu görüşünde.
Yunanistan’daki kayıtlara göre Ro, 12 adalar kompleksinin bir adacığı, Meis Adası’nın 2,9 mil batısında ve Türk sahillerine 3 mil mesafede bulunuyor. 1476 dönümlük ve 20 metre rakıma sahip bu adacık, Ro adını da orada bulunan Aghios Georgios Kilisesi’nden alıyor.
14
Yunanistan’da Ro adasını ünlü kılansa, 1927-1940 yılları arasında hayvancılıkla uğraşan eşi Kosta ile birlikte burada yaşayan 1890 doğumlu Despina Ahladioti adlı Meisli bir kadın. Eşinin 1940’ta vefat etmesinden sonra Meis’e geri dönen Ahladioti, Meis adasından Ro kayalıklarına gidiyor, haftada bir de olsa Yunan bayrağını göndere çekip, gün batımında indiriyordu.
Yunan siyaset tarihine ‘Ro’nun hanımefendisi-Kyria tis Ro’ olarak geçen ve Atina Akademisi tarafından ödüllendirilerek, onuruna pul bastırılan Despina Ahladioti 1982’de vefat ettiğinde vasiyeti gereği Ro adacığına defnedildi ve mezarının üzerine bir de anıt dikildi.
16
Ahladiotis’in ölümünden sonra da Karaada’ya bir manga asker gönderildi. O günden beri Karaada’da bulunan manga, kayalıklarda Ahladioti’den yadigar kalan alışkanlık gereği Yunan bayrağını gün doğuşunda göndere çekmek, gün batımında da indirmekle görevli.
Meis Adası’nı ziyaret eden Yunan siyasetçiler, Ro adacığına da giderek oradaki mezara bir çelenk koyuyor. Yunanistan’ın ilk kadın Cumhurbaşkanı Ekaterini Sakellaropoulu, hafta sonu gerçekleşen Meis ziyaretinde adacığa gitti. Karaada’ya bir önceki resmi ziyaret ise 2018’de dönemin başbakanı Aleksis Tsipras tarafından yapılmıştı.
18
Geçen hafta dört ABD savaş uçağının katılımıyla Atina yakınlarında tatbikat başlatan Yunanistan, bu hafta ise Batı Trakya’da provokasyona girişti. Yunan medyası, ABD ve Yunan tanklarının İskeçe Kayalar’da 18 Eylül’e kadar tatbikat yapacağını bildiriyor.
Tatbikatta ABD ordusuna ait M1A2 Abrams tankları ve Yunan ordusuna ait LEO2HEL ile LEO2A4 tankları hareket halinde sabit hedeflere yönelik atışlar gerçekleştirecek.
20
Geçen haftaki tatbikatı ABD savaş uçağına binerek Yunan Genelkurmay Başkanı Konstantinos Floros’la birlikte izleyen ABD Büyükelçisi Jeffrey Payat’ın Batı Trakya’daki gösteriyi de yerinde izleyeceği bildiriliyor.
Görüntüleri hem Büyükelçi Payat hem de Yunan Savunma Bakanlığı tarafından paylaşılan Stolen Cerberus tatbikatı, 20 Eylül’e kadar sürecek. ABD Büyükelçisi Payat, son dönemde sürekli Atina yönetimine destek açıklamaları yapan bir isim ve Yunan medyasında sıklıkla yer buluyor.
22
Fransız Le Figaro gazetesi, Yunanistan’ın Türkiye korkusuyla büyük bir silahlanma programı ilan ettiğini sayfasına taşıdı. Habere göre, Yunanistan Fransa’dan 18 Rafale jeti satın alacak, bunların altısı yeni ve 12’si ise ikinci el.
Le Figaro, Fransız hava kuvvetlerinin ilk etapta ikinci el Rafale jetlerini Mirage 2000’lerin yerini alması içni göndereceğini, ardından yeni üretim jetlerin teslim edileceğini yazdı. Fransız gazetesinde yer alan bir başka analizde ise, Yunanistan’ın alacağı Rafale jetlerinin Doğu Akdeniz’deki güç dengesini değiştireceği ileri sürüldü.
24
Doğu Akdeniz’de müttefikleri Fransa, İtalya ve Güney Kıbrıs’la Ağustos ayında tatbikat yapan Yunanistan, Türkiye’nin azılı düşmanı Birleşik Arap Emirlikleri ile de yine Girit semalarında tatbikata girişti.
Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’un 12 Ağustos tarihinde Doğu Akdeniz’e asker göndereceğini ilan etmesinin üzerinden 24 saat geçmeden, Yunanistan ve müttefiki Fransa Girit açıklarında ortak tatbikata girişmişti.
26
Tatbikatta birçok Yunan fırkateyninin yanı sıra Fransız filosunda helikopterlerin havalanabildiği FS Tonnerre tipi bir savaş gemisi de vardı. Tatbikatta ayrıca Girit’teki Suda’ya inen iki Fransız Rafale jeti de yer aldı.
ABD Jeolojik Araştırma Merkezi’nin (USGS) 2010 yılında yaptığı bir araştırmaya göre, Doğu Akdeniz’in Levant Havzası bölümünde tahmini 1,7 milyar varil geri kazanılabilir petrol ve 122 trilyon kübik fit gaz var.”
28
Türkiye’nin Mayıs ayı sonunda Akdeniz’deki yeni ruhsat başvurularını Resmi Gazete’de yayımlaması ve Dışişleri Bakanlığı’nın Twitter hesabından paylaşılan haritalar, Yunanistan’ı paniğe sürükledi. Uluslararası destek arayışına giren Atina yönetimi, Girit ve Rodos açıklarında müttefikleriyle tatbikatlar yaptı.
Türk Dışişleri, bu hafta başında ise Ankara’nın Birleşmiş Milletlere (BM) bildirdiği Doğu Akdeniz’deki deniz sınırları içinde Oruç Reis sismik araştırma gemisinin faaliyet yürüttüğü bölgeyi gösteren haritayı paylaştı.
30
Twitter hesabında haritaya yer veren Dışişleri Bakanlığı İkili Siyasi İşler ve Denizcilik-Havacılık-Hudut Genel Müdürü Büyükelçi Çağatay Erciyes, “Yunanistan ana karasına 580 kilometre uzaklıktaki Kastellorizo (Meis) adlı 10 kilometrekarelik Yunan adası nedeniyle Yunanistan, 40 bin kilometrekare deniz yetki alanı talep ederek, Oruç Reis’i durdurmaya ve Doğu Akdeniz’i Türkiye’ye kapatmaya çalışmaktadır” dedi.
Türkiye Dışişleri Bakanlığı’nın yaptığı resmi açıklamada ise, Yunanistan’ın diyalog şansını kendi elleriyle kenara ittiği belirtilerek “Bölgedeki askeri varlığımız, herhangi bir tırmanmaya yol açma hedefi taşımamakta olup, tamamen, gerekmesi halinde meşru savunma hakkını kullanmaya yöneliktir. Sivil bir gemimize askeri müdahalede bulunulmasına tabiatıyla izin verilmeyecektir” denildi.
32
Yunanistan’ın Mısır ile 6 Ağustos Perşembe günü imzaladığı deniz yetki alanlarını belirleyen anlaşma, Türkiye ile Yunanistan arasındaki müzakerelerin yeniden askıya alınmasına neden oldu. Anlaşma, Girit ve Rodos adalarının kıtasahanlıklarının kısmen kullanılması şartıyla Mısır’ın kıtasahanlığı ile dikey bir koridor oluşturulmasını hedefliyor.
BBC Türkçe’nin haberine göre, Ankara’nın ‘korsan’ olarak tanımladığı anlaşmanın resmiyet kazanabilmesi için, iki ülke parlamentolarında onaylanması ve ilgili koordinatların Birleşmiş Milletler’e sunulması gerekiyor.
34
Türkiye ise, anlaşmanın ardından Oruç Reis araştırma gemisinin sismik çalışmalar için Akdeniz’e açılacağını, Pazartesi günü yayımladığı bir NAVTEX ile duyurdu. 10-23 Ağustos arası geçerli olacak NAVTEX kapsamında, Türk Silahlı Kuvvetleri’ne ait iki savaş gemisi de Oruç Reis’e eşlik ediyor. Yunanistan da aynı gün aynı bölge için NAVTEX ilan etti ve Türkiye’nin duyurusunun yasa dışı olduğunu kaydetti.
Almanya’nın başlatması beklenen arabuluculuk girişimi, Yunanistan’ın Mısır ile anlaşma yapması, Türkiye’nin de gemilerini yeniden ihtilaflı bölgeye göndermesi ile daha başlamadan son bulmuş oldu. Her iki tarafın denizde ve havada askeri varlıklarını artırıyor olmaları bölgedeki gerginliğin sıcak çatışmaya kadar varması riskini de beraberinde getiriyor.
36
Ege Denizi’nden kaynaklanan kıta sahanlığı, karasuları, adaların statüsü ve hava sahası hattı gibi konularda on yıllardır süren anlaşmazlıkların, özellikle son bir yılda Akdeniz’e de yayılması Ankara-Atina hattında çok daha sert bir sürecin başlamasına neden oldu.
38
Türkiye, 27 Kasım 2019’da Libya ile imzaladığı Deniz Yetki Alanlarını Sınırlandırma anlaşması ile Yunanistan’ın Girit, Karpathos ve Rodos adalarının güneyinde kalan bölgeyi kıta sahanlığı kapsamında gördüğünü ilan etmiş ve bu anlaşmayı BM’ye kaydettirmişti. Anlaşmanın uluslararası hukuka göre bir geçerliliği olmadığını savunan Atina, 1982 tarihli Uluslararası Deniz Hukuku Sözleşmesi’ne göre adaların kıta sahanlığı hakları olduğunu, Türkiye’nin ortaya koyduğu haritanın Yunanistan’ın egemenlik haklarını çiğnediğini ilan etmişti.
39
Avrupa Birliği (AB) de Yunanistan’ın açıklamalarını desteklemiş, Türkiye’nin ‘yasa dışı’ olarak tanımladığı hidrokarbon çalışmalarını durdurmasını talep etmişti. Siyasi alanda yaşanan bu gerilime rağmen, 2019’un ikinci yarısından itibaren Ankara ile yeni kurulan Atina hükümeti arasında diyalog kanalları açık tutuldu. Ancak Yunanistan’ın Fransa ile Türkiye arasında son dönemde giderek gerilen ilişkileri kendi lehine kullanma çabası ve başta AB olmak üzere uluslararası platformlarda köşeye sıkıştırmaya çalışması Ankara’nın tepkisini çekti.
40
Türkiye, Yunanistan’ın Kıbrıs Rum tarafı ile Akdeniz’deki diğer kıyıdaş ülkeler Mısır ve İsrail ile hidrokarbon faaliyetlerini devam ettirmesi, bunu yaparken de Türkiye ve Kıbrıs Türkleri’nin çıkarlarını göz ardı etmesine tepki duyarak pozisyonunu sertleştirdi.
21 Temmuz’da Türkiye’den ilk NAVTEX
Türkiye, 13 Temmuz’da Fransa’nın girişimiyle toplanan AB Dış İlişkiler Konseyi toplantısından bir hafta sonra 21 Temmuz’da ‘denizcilere duyuru’ anlamına gelen ilk NAVTEX’ini yayınladı ve Oruç Reis araştırma gemisinin Türkiye’nin BM’ye bildirdiği kıta sahanlığı sınırları ve 2012 yılında TPAO’ya verilen ruhsat sahaları içinde kalan bölgede sismik araştırmalar yapacağını ilan etti.
42
Yunanistan ise Türkiye’nin araştırma yapacağı alanların kendi kıta sahanlığı içerisinde olduğunu açıklayarak, sert tepki vermişti. Egemenlik haklarını koruma konusunda geri adım atmayacağını bildiren Yunanistan’ın teyakkuza geçerek bölgeye savaş gemilerini göndermesi, bunun üzerine Türk Deniz Kuvvetleri’nin Oruç Reis’e sağlanan güvenliği artırması bir anda sıcak çatışma tehlikesinin doğmasına yol açmıştı.
Taraflar arasındaki gerginlik, AB Dönem Başkanı sıfatıyla devreye giren Almanya Başbakanı Angela Merkel’in 22 Temmuz’da Erdoğan ve Miçotakis ile telefonda görüşmesi üzerine yatışmıştı. Ancak Ankara ve Atina arasında yeni bir diyalog sürecinin ilan edilmesinden bir gün sonra Yunanistan ile Mısır arasındaki deniz yetki sınırlandırma anlaşması imzalandı. Anlaşmanın 6 Ağustos’ta ilan edilmesinin hemen ardından Türk Dışişleri Bakanlığı’ndan yapılan açıklamada, Yunanistan-Mısır anlaşmasının ‘yok hükmünde’ olduğu çünkü iki ülkenin deniz sınırı olmadığı kayda geçirildi.
44